Datum: Wed 29/04/15 | Aanvang: 20:15
Groot-Brittannië, de toekomst: een groep tieners gaat elke avond op stap om een spoor van vernieling achter te laten: ze slaan en verkrachten hulpeloze slachtoffers. Als één van de jongens opgepakt wordt, stemt hij toe om een speciale therapie te ondergaan. Als hij uiteindelijk vrijkomt heeft hij een hekel aan geweld, maar stapelen de problemen zich vervolgens op.
A Clockwork Orange, Kubrick’s negende film, is volgens velen zijn beste en zonder twijfel zijn meest controversiële film. De film, gebaseerd op de gelijknamige novella van Anthony Burgess, speelt zich dan misschien af in een dystopische toekomst, de vergelijkingen met de samenleving waarin we ons vandaag bevinden zijn snel gemaakt. De film levert kritiek op de psychologie, de manier waarop criminaliteit wordt aangepakt, examineert de moraliteit van de staat in de bestrijding hiervan en is bovenal een onderzoek naar de rol en het belang van de vrije wil. Dit op een manier die zowel grappig, gruwelijk als esthetisch magnifiek is.
Om te zeggen dat de film in 1971 ophef veroorzaakte is een understatement. In het Verenigd Koninkrijk, net zoals in vele andere landen, werd hij in zijn geheel verbannen en in de Verenigde Staten werd hij gecensureerd (in België kon je hem wel in al zijn glorie aanschouwen). De reden voor deze controverse was grotendeels de overmaat aan geweld die in de film werd afgebeeld. Omdat de film vanuit het perspectief van de sadistische hoofdrolspeler, Alex, wordt verteld lijkt geweld bovendien nog eens triviaal en verheerlijkt te worden in de film. Alex aanschouwt (aanvankelijk) zijn gruwelijke daden als iets heerlijk en dat wordt dan ook zo overgebracht in de film. Op eerste zicht lijkt het dus dat de criticasters gelijk hadden en dat geweld werd opgehemeld in de film. Bewijs vonden ze bovendien nog in enkele copycats die ten tijde van de release taferelen van de film nadeden, waaronder het bijeen slagen van een dakloze op een gelijkaardige manier. Wie echter écht naar de film kijkt beseft dat dit misschien Alex zijn boodschap is maar absoluut niet die van de film zelf en dus ook niet die van Kubrick.
Ruwweg verloopt het verhaal als volgt. De wrede criminele Alex wordt na een reeks gewelddadige escapades opgepakt. Eenmaal in de gevangenis wordt hij ondergebracht in een speciaal programma waar hij door middel van conditionering wordt ‘genezen’ van zijn gewelddadige natuur. Door deze behandeling zou hij elke keer als hij geconfronteerd wordt met geweld zo ziek worden dat hij gedwongen wordt om zich zo ver mogelijk van dat geweld te verwijderen. Omdat hij bovendien tijdens de conditionering telkens zijn favoriete muziek – de 9de symfonie van Beethoven – te horen kreeg wordt ook dit plezier hem volledig ontnomen. De behandeling bereikt zijn doel. Bij zijn vrijlating is de fysieke pijn die hij voelt wanneer hij geconfronteerd wordt met geweld zo groot dat hij er alles aan doet om zich zo vreedzaam mogelijk te gedragen. Maar wat is echter de kost van deze behandeling? Tot welke mate is het aanvaardbaar om mensen om te bouwen zodat ze voldoen aan de normen die de maatschappij ons oplegt? Waar ligt de grens tussen het ontnemen van vrije wil, hetgeen wat ons mens maakt, en het veilig maken/houden van de maatschappij? Zelfs bij het extreme geval van Alex, die zonder twijfel een gevaar vormt voor de maatschappij, is het volgens Kubrick erg gevaarlijk om de vrije wil op zo’n manier aan te vallen.
De dystopische maatschappij die Kubrick creëert is er één waar niet alleen gangsters zoals Alex en zijn bende van zogenaamde ‘droogs’ zich schuldig maken aan brutaliteiten. De gewelddadige aard die zo manifest aanwezig is bij Alex vinden we ook bij de gevestigde waarden terug. Van de verzetsschrijver die na een home invasion van Alex op niets anders uit is dan wraak tot de overheid die zelf gangsters als Alex inschakelt om de samenleving onder controle te houden en die brutale middelen niet uit de weg gaat om aan de macht te blijven. Wie beslist wat moreel is en wie aan genezing toe is? De norm die we hiervoor moeten hanteren is niet zo eenduidig als we zouden kunnen vermoeden.
Regisseur: Stanley Kubrick | Duur: 136 min. | Land: VK-VS | Jaar: 1971
Klik op deze email link voor reservatie
Categorie:
